Amsterdams Andalusisch Orkest

Inleiding

Het Amsterdams Andalusisch Orkest is een platform dat het muzikale maqamrepertoire van Granada tot en met Bagdad in diverse tijdgeesten, stijlen en vormen in artistieke concepten vormgeeft. Het ensemble presenteert zijn programma's in Amsterdam, op overige plekken in Nederland en daarbuiten. Het Amsterdams Andalusisch Orkest heeft zijn basis in cultureel-maatschappelijk centrum MAQAM, waarvan het orkest ook de initiator is. MAQAM is een locatie die toegankelijk beoogt te zijn voor makers, publiek, collega-ensembles en maatschappelijke initiatieven. Daarnaast versterkt MAQAM, naar eigen zeggen, de al reeds opgebouwde fundamenten van het ensemble op het gebied van kennis en educatie, zoals muzieklessen, jamsessies, huiskamerconcerten en literatuurworkshops. 

Voor de periode 2025-2028 wil het Amsterdams Andalusisch Orkest drie kerntaken vervullen. Deze kerntaken zijn als volgt: initiatiefnemer van artistieke programma's, dienende partner door expertise te bieden, en grensoverstijgende verbinder door diverse werelden te verenigen. Het ontwikkelt volgens het ensemble hiermee een artistiek, educatief en platformgericht aanbod langs drie hoofdlijnen: de MaghrebijnsAndalusische, de Oosters-klassieke, en de Hedendaagse & experimentele lijn. Het Amsterdams Andalusisch Orkest wil in de komende periode binnen de MaghrebijnsAndalusisch en Oosters-klassieke programmalijnen nieuw origineel materiaal en vernieuwende arrangementen creëren binnen het traditionele repertoire. Het UD Festival wordt in 2026 en 2028 georganiseerd in samenwerking met de Meervaart. Daarnaast gaat het ensemble samenwerkingen aan op het gebied van theater en dans met een focus op de jeugd. 

Amsterdams Andalusisch Orkest ontvangt een vierjarige subsidie 2021-2024 binnen het Kunstenplan van € 186.017 per jaar (incl. indexatie 2024).

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 320.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zeer goed.

De commissie leest in het plan een duidelijke en specifieke artistieke signatuur. De focus op de middeleeuwse Andalusische cultuur, Al-Andalus, en het vermogen om deze cultuur te vertalen naar de hedendaagse wereld vormt volgens de commissie een duidelijke artistieke identiteit waaraan het Amsterdams Andalusisch Orkest herkenbaar is. Deze identiteit wordt naar de mening van de commissie versterkt door het streven naar artistieke excellentie en het presenteren van zowel traditionele als hedendaagse interpretaties van de muziek door middel van crossculturele en conceptuele verdieping. Dit ziet de commissie onder andere in de dansvoorstelling Remla, waar het ensemble en de hiphopdansers op zoek gaan naar een gezamenlijke verbinding van hun roots. De artistieke signatuur komt in de ogen van de commissie ook duidelijk terug in de drie hoofdlijnen. De hoofdlijn Oosters-klassiek springt er voor de commissie uit. Hierin dienen muzikale schatkamers van grote componisten als Riad Zunbati en Mohamed Abdel Wahab als basis. Het orkest doet dit door de vraag te stellen waarom deze muziek zo vernieuwend was en welke invloeden daaraan ten grondslag lagen. De verdieping die het ensemble toepast en naar voren komt in de projecten over Umm Kulthum, die in het kader van haar vijftigste sterfjaar in 2025 zullen plaatsvinden, spreken bij de commissie tot de verbeelding.

Het plan past volgens de commissie goed bij de artistiek-inhoudelijke ervaring en ontwikkeling van het Amsterdams Andalusisch Orkest in de afgelopen jaren. In de reflectie leest de commissie dat het ensemble zijn primaire concertaanbod evolueerde naar nieuwe vertellingen met conceptuele verdieping. De voortzetting van activiteiten in de komende jaren, met de conceptuele verdieping, vindt de commissie getuigen van een consistente groei en verfijning van de artistieke visie en praktijk van het orkest en bouwt hier logisch op voort. De commissie vindt het duidelijk wat het Amsterdams Andalusisch Orkest teweeg wil brengen bij zijn beoogde publiek en stad. Vanuit zowel artistiek als sociaal oogpunt legt het orkest de nadruk op het gebruik van muziek als middel om mensen samen te brengen. Dit doet de organisatie door middel van crossculturele en conceptuele verdieping, wat de commissie relevant vindt. De commissie verwacht dat verschillende publieksgroepen hierdoor meer begrip voor elkaar krijgen en dit bij zal dragen aan een inclusievere samenleving. Daarnaast wil het de klassieke canon van Nederland en de Europese muzikale canon verbreden en verrijken met zijn repertoire. Door zich te richten op zowel traditionele als hedendaagse interpretaties van de muziek en door educatieve en participatieve programma's aan te bieden, vindt de commissie dat het Amsterdams Andalusisch Orkest op diverse wijzen bijdraagt aan de artistieke betekenis voor publiek en de stad. De commissie is van mening dat de artistieke activiteiten naar verwachting ook aansprekend zullen zijn voor het publiek. Zo zoekt het orkest verbinding met het publiek door middel van lezingen, Q&A’s en storytelling, en met de stad door samen met onderwijsinstituten en maatschappelijke organisaties programma’s te ontwikkelen en aan te bieden. De commissie is van mening dat het ensemble hiermee een krachtige artistieke en sociale bijdrage levert aan de stad.

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als goed.

De commissie leest een landelijke visie terug op het beoogde bereik, maar op het bereik in de stad zelf gaat het plan niet sterk in. Het Amsterdams Andalusisch Orkest schrijft in het plan dat het zijn aanbod presenteert op diverse locaties in Amsterdam maar de commissie kan van de meeste activiteiten niet voldoende uit het plan opmaken of en waar in de stad deze zullen plaatsvinden. De beoogde doelgroepen zijn volgens de commissie wel inzichtelijk in het plan geformuleerd. Een goed voorbeeld hiervan is de doelgroep First-timers. Dit zijn mensen die weinig aansluiting vinden bij het reguliere culturele circuit. Voor hen wil het orkest de theaterdrempel verlagen via huiskamerconcerten. Andere doelgroepen zijn onder andere Grootstedelijk publiek met een biculturele achtergrond, Publiek met voorliefde voor cultuur uit de MENA en Klassieke concertbezoekers, theaterbezoekers en festivalgangers. De commissie vindt het duidelijk waarom het Amsterdams Andalusisch Orkest zich op deze doelgroepen richt. Enerzijds zijn het doelgroepen die zich herkennen in zijn programma zoals grootstedelijk publiek met een biculturele achtergrond. Anderzijds wil het ensemble culturele diversiteit bevorderen en richt het ensemble zich op doelgroepen die iets nieuws willen ontdekken zoals festivalbezoekers. De passende samenwerking met het Amsterdams Dance Event met Dance meets Andalusi vindt de commissie daar een sterk voorbeeld van. De commissie leest echter bij de andere doelgroepen geen duidelijke koppeling aan specifieke activiteiten terug in het plan. Dit maakt dat de commissie niet voor elke doelgroep kan beoordelen of deze aansluit bij de aard en omvang van de activiteiten.

De aanpak voor het bereiken en betrekken van de doelgroepen vindt de commissie realistisch en passend. Het Amsterdams Andalusisch Orkest bereikt verschillende doelgroepen door een goede mix van communicatiemiddelen. Dit blijkt uit het gebruik van offline-, maar vooral onlinemiddelen om zijn doelgroepen te bereiken zoals Facebook, YouTube en Instagram. Vanaf eind 2024 zal het ensemble Tiktok en Snapchat aan de mix toevoegen om het jongere publiek te bereiken. De commissie vindt deze aanpak realistisch en passend. De commissie is positief dat het orkest zijn programmering op diverse locaties in Amsterdam aanbiedt en zo de doelgroepen wil bereiken. Het Amsterdams Andalusisch Orkest werkt hiervoor onder andere samen met de Meervaart, Theater De Krakeling, het BIMHUIS en het Muziekgebouw. De commissie verwacht dat met deze samenwerkingen de beoogde doelgroepen ook bereikt zullen worden. 

Als huisgezelschap van de Meervaart heeft het Amsterdams Andalusisch Orkest zijn basis in Amsterdam Nieuw-West. Dit overtuigt de commissie waarom activiteiten van het orkest in dit stadsdeel plaatsvinden. Zijn activiteiten dragen daarom volgens de commissie duidelijk bij aan de spreiding van het culturele aanbod en publieksbereik in Nieuw-West. Vanwege de kennis en ervaring van het orkest in dit stadsdeel en de sterke samenwerking met de Meervaart vindt de commissie de voornemens passend en haalbaar. Door de stevige inbedding is de commissie ook overtuigd van het draagvlak hiervoor. In het aanvraagformulier noemt het orkest ook activiteiten in Noord en Zuidoost. De commissie leest echter niet terug om welke activiteiten het gaat en waar deze locaties zich bevinden, waardoor zij niet geheel overtuigd is van de manier waarop draagvlak gecreëerd wordt in deze stadsdelen.

Diversiteit & Inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als goed.

De commissie vindt dat het hele plan leest als een visie op, en plan van aanpak voor diversiteit en inclusie. De commissie is van mening dat het Amsterdams Andalusisch Orkest een bijdrage levert aan een divers en inclusief kunstenveld. Het orkest stelt dat diversiteit en inclusie in het DNA van het ensemble zit en dat naar zijn mening inclusief werken de enige manier is waarop het groei en ontwikkeling kan realiseren. Het streven om diversiteit te bevorderen binnen het orkest door middel van een gevarieerde samenstelling van musici met verschillende achtergronden, leeftijden, opleidingsniveaus en sociaal-economische statussen draagt volgens de commissie hieraan bij. 

Tevens benoemt het orkest in het plan dat het in het komend Kunstenplan stevig inzet op het thema toegankelijkheid met gedegen publiekswerk. Dit beoogt het orkest op het niveau van zowel repertoire als de fysieke en online route naar het podium. De commissie waardeert de concrete doelstellingen maar leest in het plan geen heldere visie. De keuzes die het Amsterdams Andalusisch Orkest maakt zijn volgens de commissie helder. Als het gaat om de eigen organisatie kiest het orkest ervoor om inclusief te werken op basis van culturele diversiteit, leeftijd, opleidingsniveau en sociaaleconomische status. Als het gaat om aanbod en bereik creëert het orkest, naar eigen zeggen, uniek cultureel aanbod waar beleving centraal staat en het publiek met een biculturele achtergrond of een voorliefde voor cultuur uit de MENA herkenningspunten ziet.

Er is sprake van een korte reflectie met betrekking tot diversiteit en inclusie op het aanbod en bereik, voortkomend uit evaluaties met bezoekers en bezoekersinformatie van samenwerkingspartners. Deze hangt volgens de commissie samen met de artistieke ontwikkeling en het verbreden van het aanbod en bereik. De commissie leest echter in het plan geen terugblik op de stappen die de voorgaande jaren zijn gezet en welke voorlopige resultaten zijn behaald gericht op diversiteit. Of de nieuwe gestelde doelen hier logisch uit voortvloeien is voor de commissie dan ook niet helder.

De aanpak om de doelstellingen te verwezenlijken is volgens de commissie concreet, overtuigend en realistisch met betrekking tot bereik en aanbod. Ten aanzien van het bereik zet het Amsterdams Andalusisch Orkest samenwerkingen op met diverse organisaties, zoals de Stadspas, zodat mensen met minder financiële middelen toch toegang hebben tot zijn aanbod. Door middel van publiekswerkers wil het ensemble de fysieke en online route naar het podium toegankelijker maken. De concrete acties met betrekking tot het aanbod ziet de commissie terug in de verschillende programmahoofdlijnen. Als het gaat om de eigen organisatie kiest het orkest voor een inclusieve benadering. Het orkest bestaat uit een samenstelling van musici met verschillende achtergronden. Deze diversiteit wordt benut bij het ontwikkelen en uitvoeren van programma’s binnen verschillende muzikale tradities en genres. De commissie verwacht dat deze doelstellingen middels de samenwerkingen en acties gehaald kunnen worden. De commissie leest echter niets terug in het plan over hoe het orkest aankijkt tegen diversiteit en inclusie binnen het bestuur en welke mogelijke stappen of acties het gezelschap hierin beoogt. 

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als voldoende.

Uit het plan spreekt volgens de commissie een visie op de bedrijfsvoering met aandacht voor mensen en middelen binnen de organisatie. Op het gebied van fair practice richt het personeelsbeleid zich op het creëren van meer vaste posities en medewerkers en volgt het orkest de cao Muziekensembles en de SENA-richtlijnen. Het orkest wil daarnaast ruimte bieden voor ontwikkeling in bijvoorbeeld de groei van musici door ze masterclasses aan te bieden en ondersteuning te geven bij het ontwikkelen van hun eigen ondernemingen. Dit vindt de commissie positief. Hoewel de commissie waardeert dat er binnen het bestuur een vertrouwenspersoon is aangesteld, mist ze in het plan op welke manier het ensemble omgaat met sociale veiligheid binnen de eigen organisatie. Het bestuur en de directie zorgen voor naleving van de Governance Code Cultuur en agenderen jaarlijks de uitgangspunten hiervan in relatie tot de organisatie. Daarnaast vindt de commissie het verstandig dat het Amsterdams Andalusisch Orkest zijn bestuur wil uitbreiden voor meer expertise. Het orkest streeft ernaar dat er medio 2024 minimaal twee nieuwe bestuursleden zijn toegetreden. Het Amsterdams Andalusisch Orkest reflecteert in het plan op de bedrijfsvoering van 2021-2023. De commissie heeft waardering voor het ensemble dat het ondanks de turbulente coronaperiode zijn prestatieafspraken wist te behalen. Eind 2023 vormde er zich een betrokken basisteam van onder andere zestien musici, een marketing- en productieteam en een zakelijk fundament met een zakelijk directeur en controller. Door het professionaliseren en het bestendigen van de organisatie in de komende jaren wil het orkest efficiënter en wendbaarder worden zodat mogelijke risico’s worden beperkt. Dit vindt de commissie passend bij het orkest en ze vindt dat het ensemble hiermee rekening houdt met de toekomst. Het plan schept daarmee volgens de commissie een duidelijk beeld over de manier waarop men om wil gaan met mensen en middelen en waar het nu staat. 

De commissie vindt het plan voor de activiteiten 2025-2028 realistisch en uitvoerbaar in organisatorisch opzicht. Het orkest heeft volgens de commissie een solide team en beproefde werkwijze, mede blijkend uit de ervaring. De komende kunstenplanperiode wil het Amsterdams Andalusisch Orkest gaan professionaliseren. Dit wil het onder andere doen door medewerkers in vaste dienst te nemen. De commissie vindt dit een realistische stap, gelet op de ontwikkelingen, en verwacht dat daarmee de activiteiten in organisatorische opzet ook uitgevoerd kunnen worden. Het orkest werkt daarnaast samen in coproducties waardoor de haalbaarheid van het plan volgens de commissie wordt vergroot.

Wat betreft de haalbaarheid in financieel opzicht, plaats de commissie kritische kanttekeningen. Het Amsterdams Andalusisch Orkest heeft een financieringsmix bestaande uit publieke en private fondsen en coproductie- en partage-inkomsten. Het orkest verwacht met meer fte’s op zakelijk gebied de financieringsmix te kunnen versterken op het gebied van private fondsen. De commissie vindt dit positief.  Het plan gaat volgens de commissie beknopt in op eventuele overige baten. De commissie mist echter een meer uitgewerkte onderbouwing hoe de inkomsten uit partage en coproducties zijn begroot. Tevens zijn volgens de commissie naar verwachting de baten laag geprognosticeerd ten opzichte van het aantal verwachtte bezoekers de komende jaren. Een toelichting hierop leest de commissie niet duidelijk in het plan. De commissie is ook van mening dat het hoger aangevraagde subsidiebedrag onvoldoende in verhouding staat tot de beoogde activiteiten en tevens onvoldoende is onderbouwd. 

Het Amsterdams Andalusisch Orkest reflecteert op zijn financiële positie en risicobeheer in het plan. Het orkest geeft aan dat om zijn redelijk zwakke financiële positie te verbeteren en continuïteit te waarborgen, er de komende jaren een positief resultaat wordt begroot om weerbaarder te worden als organisatie. Hoewel de liquide middelen van het Amsterdams Andalusisch Orkest laag zijn, verwacht de commissie dat, met de mogelijke hogere publiekinkomsten en het werven van subsidies van private fondsen, de financiële huishouding net voldoende op orde is om het vierjarige plan te dragen. 

Conclusie

De commissie ziet dat er een substantieel hoger bedrag is aangevraagd dan in de eerdere periode van 2021-2024 is toegekend en leest daar geen onderbouwing voor. Daarnaast zijn de baten in de ogen van de commissie laag geprognosticeerd. De commissie is echter wel van mening dat groei en bestendiging nodig is om stappen te maken in de komende periode en wil dit mogelijk maken.

De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van het Amsterdams Andalusisch Orkest daarom gedeeltelijk te honoreren met een bedrag van € 240.000 per jaar. 

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Muziek en Muziektheater.