AGA LAB
Inleiding
Stichting Het Amsterdamsche Grafisch Atelier (hierna: AGA LAB) is een organisatie voor talentontwikkeling en heeft tot doel het stimuleren van onderzoek, internationalisering en cultureel ondernemerschap. AGA LAB is een maakplaats voor kunstenaars, vormgevers en fotografen die vanuit verschillende uitgangspunten of technieken starten, om hun uiteindelijke kunstwerken in grafiek te produceren. AGA LAB heeft zich, zoals AGA LAB zelf aangeeft, ontwikkeld tot een laboratorium voor kruisbestuiving op het gebied van techniek, materiaal en beeld, niet alleen voor het autonome kunstenveld en fotografie, maar ook voor de wereld van grafische, industriële en textiele vormgeving alsook digitale media en social design. Als platform wil AGA LAB de praktische schakel vormen tussen latente ideeën en fysiek eindresultaat, hetgeen AGA LAB ziet als een traject van specialisatie, verdieping en experiment. AGA LAB zoekt in zijn benadering de dialoog tussen kunstenaars, ontwerpers, fotografen en andere creatieve professionals over maatschappelijke en persoonlijke ontwikkelingen.
AGA LAB voorziet in de periode 2025-28 een aantal kernactiviteiten. AGA LAB biedt een werkplaats met gebruik van de faciliteiten, expertise en netwerk voor experiment, onderzoek en productie. Ten tweede heeft AGA LAB een artist-in-residenceprogramma, waarbij kunstenaars 24/7 kunnen werken aan hun onderzoek, experiment of nieuwe producties. Daarnaast initieert AGA LAB het nieuwe project Painting Plants 2.0, een onderzoek naar inkt uit planten voor verschillende druktechnieken. De verfplantentuin en het onderzoekslaboratorium worden hiervoor geprofessionaliseerd. Verder wordt het Kunstenaarsboek gerealiseerd waarbij kunstenaars vanuit hun autonome positie een kunstenaarsboek drukken. Ex Libris, ten slotte, is een samenwerkingsproject over dit artistieke grafisch eigendomsbewijs in een digitale context. AGA LAB heeft in de komende periode samenwerkingsprogramma’s gepland met SBK, The Beach, Thami Mnyele Foundation, Loesje, Allard Pierson, de Waag en Huis van het Boek in Den Haag.
AGA LAB ontvangt een meerjarige subsidie van € 101.729 per jaar binnen het Kunstenplan 2021-2024.
Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 106.814 per jaar in het kader van het Kunstenplan.
Artistiek belang
De commissie beoordeelt het artistiek belang als goed.
AGA LAB is volgens de commissie een bijzondere plek waar (vooral Amsterdamse) kunstenaars ondersteund worden in de ontwikkeling van hun grafische kunstpraktijk. Het vormt hiermee een belangrijke schakel in de keten van maken tot presentatie in de lokale kunstwereld. AGA LAB vervult deze rol met een professioneel uitgeruste werkplaats, en door projecten te organiseren waarmee dialoog en uitwisseling tussen grafici, kunstenaars, fotografen, vormgevers en het publiek kan plaatsvinden. Hiermee zet AGA LAB in op behoud van kennis en vakmanschap, en verdere kennisdeling. De commissie leest in het plan dat AGA LAB een toekomstgerichte visie op het grafische vak toont, met een sterk thematische structuur in het programma. AGA LAB is zich daarbij in het digitale tijdperk sterk bewust van zijn positie als bewaker en ondersteuner van de grafische ambachten. De commissie waardeert daarnaast de benadering van AGA LAB op het gebied van duurzaamheid: het non-toxisch werken, het initiëren van het Painting Plants-project (wordt verzelfstandigd) en Local Color waarin in samenwerking met de Waag de voorwaarden worden onderzocht voor lokale, kleinschalige productie van ‘biochromes’, biologische kleurstoffen voor textielverf, in de stad. AGA LAB heeft een duidelijk intrinsieke motivatie om minder schadelijk voor mens en milieu te werken. AGA LAB zoekt de vernieuwing ook op andere gebieden, zoals in CreAcT, een samenwerking met kunstacademies, waarin de grenzen van het kunstenaarsboek in een digitaal tijdperk worden verkend. Als bijdrage van AGA LAB aan het in stand houden van het grafisch vakgebied vindt de commissie dit een interessante ontwikkeling.
AGA LAB dient in eerste instantie de kunstenaar en plaatst derhalve zichzelf zelden op de voorgrond, waardoor het geen primaire publieksfunctie heeft; de maker is het publiek. Voor de commissie onderscheidt AGA LAB zich van andere maakplaatsen door het creëren van een fysieke ruimte die als professionele werkplaats dient, waar projecten georganiseerd worden en ontmoetingen tussen (internationale) professionals, exclusief binnen het grafisch vakgebied kunnen plaatsvinden. AGA LAB wil hiermee professionele verdieping teweegbrengen bij de kunstenaars (deelnemers), waarbij de focus ligt op het experiment, de kunstdiscipline en vorm. Door zijn specifieke expertise en benadering van het grafisch ambacht die AGA LAB in 65 jaar heeft opgebouwd is, voor de commissie, AGA LAB van artistieke betekenis voor specifieke professionals en specialisten in de stad en in een (inter)nationale context. De commissie mist echter in het plan een analyse over de wijze waarop de grafische ambachten, en dus de toekomst van AGA LAB, geborgd kunnen worden bij een opvolging van generaties van professionele deelnemers aan de activiteiten van AGA LAB, waardoor de voorhoedepositie van AGA LAB als facilitator voor de grafische maker ook voor de toekomst in Amsterdam behouden blijft.
Belang voor de stad
De commissie beoordeelt het belang voor de stad als zwak.
De doelgroepen zijn door AGA LAB helder geformuleerd, waarbij het belang van de (voornamelijk lokale) makers en gebruikers van de faciliteiten en werkplaats prioriteit krijgt. De commissie vindt dit passend bij de aard van de instelling, maar mist een ambitie om ook nieuwe generaties uit de stad aan zich te binden. Als breder publiek beschouwt AGA LAB de bezoeker: mensen die het resultaat van het artistieke proces komen bekijken in de werkplaats en bij de door AGA LAB gehouden lezingen en artistin-residence-presentaties. In tweede instantie kan het publiek werk dat bij AGA LAB wordt gemaakt zien bij andere publieke instellingen zoals in het Stedelijk Museum Amsterdam. De commissie mist een coherente visie op de ontwikkeling van zelfstandige publieksactiviteiten en presentaties door AGA LAB. Er zijn in het plan enkele vakeducatieve programma’s opgenomen, zoals stageplekken voor het Mediacollege, maar er liggen door de (historische) kennis van het ambacht volgens de commissie kansen om programma’s te ontwikkelen die een nieuwe generatie kan enthousiasmeren om deel te nemen aan het grafische ambacht. Het zichtbaar maken van de organisatie, met de kans op een groter publieksbereik, is weinig ambitieus uitgewerkt, waarbij de commissie onder meer constateert dat de aanwezigheid van AGA LAB op de sociale media beperkt is en weinig hieraan bijdraagt. De geschatte bezoekersaantallen blijven min of meer gelijk en laten ook geen duidelijke ambitie zien met betrekking tot groei.
AGA LAB heeft voor de komende periode de ambitie om het archief, dat in samenwerking met de Reinwardt Academie wordt ontsloten, toegankelijk te maken voor een breder, niet-professioneel publiek. Volgens de commissie is dit een goede ontwikkeling en liggen hier kansen om de zichtbaarheid van AGA LAB te vergroten bij een deel van het publiek wat (nog) onbekend is met het grafisch ambacht.
AGA LAB is gevestigd in West op de rand van Nieuw-West. De activiteiten en samenwerkingen zijn vooral georiënteerd op West (Broedplaats BOUW, Podium Mozaïek) en Centrum (Thami Mnyele, SBK, Allard Pierson). AGA Lab zoekt aansluiting met initiatieven in de buurt zoals Kunstenaars in de Les (bij scholen op locatie). Dit vindt plaats in samenwerking met The Beach. Er zijn beperkte activiteiten in samenwerking met CBK Zuidoost. Op basis hiervan stelt de commissie vast dat de activiteiten van AGA LAB niet wezenlijk bijdragen aan spreiding van het culturele aanbod in de stadsdelen Nieuw-West, Zuidoost en Noord.
Diversiteit & inclusie
De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als zwak.
In de vorige periode is een aanzet gedaan tot een plan van aanpak in het kader van diversiteit en inclusie, waaronder bijvoorbeeld residenties van ontheemden, projecten uit de diaspora, en ambitie tot een meerstemmige aanpak. De commissie constateert dat in het ondernemingsplan voor de komende periode geen sprake is van een opvolgend beleid. In de aanvraag zijn de vier P’s voor diversiteit en inclusie onvoldoende herkenbaar en het is onduidelijk welke keuzes er worden gemaakt om te kunnen spreken van een visie of duidelijke doelstellingen op het gebied van diversiteit en inclusie. Ook is er volgens de commissie sprake van onvoldoende reflectie of structurele vertaling in acties. Daarentegen geeft AGA LAB in zijn plan wel blijk van aandacht voor diversiteit en inclusie bij het betrekken van makers en programmadeelnemers van gender, met afstand tot de arbeidsmarkt, met een biculturele achtergrond en is er aandacht voor fysieke toegankelijkheid. Binnen de organisatie heeft AGA LAB aandacht voor het bereiken van gelijkheid in gender/queer en diversiteit in opleidingsniveau bij de samenstelling van het team, zowel bij het werven van nieuw personeel en als bij het aantrekken van nieuwe vrijwilligers. Ook werkt AGA LAB mee aan programma’s die mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt betrekken, bijvoorbeeld voor het onderhoud van de verfplantentuin. Een samenhangende visie of doelstellingen op de verschillende gebieden ontbreken echter.
Door kunstenaars met een niet-westerse achtergrond te betrekken, wil AGA LAB, zo is te lezen in het plan, in de werkplaats technieken, ideeën en kennis introduceren uit de eigen culturen van deze makers. Doordat kennisuitwisseling dagelijkse praktijk is bij AGA LAB, inspireren deze kunstenaars niet alleen andere aanwezige kunstenaars, maar leren op hun beurt ook weer van de culturele achtergronden van andere makers. Daarnaast organiseert AGA LAB, zo constateert de commissie, ook wekelijks en maandelijks, participatieve activiteiten zoals workshops in de werkplaats van AGA LAB, om publiek met andere culturele achtergronden te bereiken en te interesseren voor het grafisch ambacht. Dit gebeurt zowel op eigen initiatief als op verzoek van samenwerkingspartners als The Beach en CBK Zuidoost. AGA LAB wil de werkplaats zo laagdrempelig mogelijk houden voor lokale makers, daarom zijn de tarieven voor de werkplaats, maar ook de publieke presentaties en activiteiten, aangepast en laag gehouden of waar mogelijk gratis. Hierin ziet de commissie echter geen doelgerichte inspanning ten behoeve van diversiteit en inclusie. Met Broedplaats BOUW is samen geïnvesteerd in de fysieke toegankelijkheid van het gebouw. Het gebouw is voorzien van rolstoeldorpels en deuren die automatisch openen, de toiletten zijn genderneutraal. De commissie meent dat het ambachtelijke vak aantrekkelijk kan zijn voor publiek met een biculturele achtergrond en daarmee een rol kan spelen bij de ontwikkeling van de visie en cultuur van de organisatie met betrekking tot diversiteit en inclusie, die verder reikt dan collega-makers. De commissie constateert dat de motivatie bij AGA LAB om een diverse organisatie te zijn, voornamelijk gefocust is op de technische ontwikkeling van het vak en weinig op de maatschappelijke betekenis van bijvoorbeeld culturele, sociale en opleidingsverschillen.
Uitvoerbaarheid
De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als voldoende.
De visie op de bedrijfsvoering van AGA LAB is bondig maar helder uiteengezet. AGA LAB geeft in het plan aan dat de vele vakspecialisten die aan AGA LAB verbonden zijn, noodzakelijk zijn voor goede borging van artistieke en inhoudelijke kennis. AGA LAB beschouwt het als zijn kerntaak voor de komende periode om de aanwezige ervaring en vakkennis binnen het huidige team te handhaven en daar waar mogelijk uit te breiden, om de huidige kwaliteit van de werkplaats met gebruik van de faciliteiten voor de makers te kunnen blijven garanderen. Met het aantreden van het nieuwe bestuur en de huidige directeur, die sinds januari 2021 aan AGA LAB verbonden is, is volgens de commissie nieuwe zakelijke kennis de organisatie binnen gebracht. In de afgelopen kunstenplanperiode zijn derhalve enkele stappen gezet wat betreft interne bedrijfsvoering en zakelijke processen. Voor de komende periode ligt binnen de bedrijfsvoering de focus op het verder versterken van de zakelijke kwaliteiten van de organisatie door de uitbreiding van de organisatie met een nieuwe boekhouder en nieuwe externe accountant.
Er is een beperkte risicoanalyse opgenomen in het plan. In de reflectie leest de commissie dat voor AGA LAB de financiële gevolgen van de coronapandemie konden worden beperkt door aanspraak te maken op verschillende coronasteunpakketten en doordat AGA LAB vrijwel de gehele pandemie (aangepast) open kon blijven. Gezien de geldende beperkingen was het in deze periode voor AGA LAB echter niet mogelijk om te werken aan het weerstandsvermogen, en om te investeren in een professionaliseringsslag. Hierdoor is het weerstandsvermogen van AGA LAB afgenomen in de periode 2020-2022. Om dit te compenseren heeft AGA LAB in de afgelopen periode ingezet op het uitbreiden van het aantal projectsubsidies. Ook kiest ze ervoor om in de komende periode het programmaonderdeel Painting Plants te verzelfstandigen. Op deze manier zal in de komende periode de financiële afhankelijkheid van deze activiteit van AGA LAB verminderen en wordt de mogelijkheid geopend voor additionele (project)subsidies voor dit project, vanuit een nieuwe stichting. Voor de komende periode ziet AGA LAB bij onverwacht lagere inkomsten dat het afschalen van voorgenomen activiteiten noodzakelijk kan zijn, of het vinden van aanvullende crowdfunding en fondsenwerving. De commissie vindt dit een realistische en passende benadering in de bedrijfsvoering van AGA LAB.
De Governance Code Cultuur wordt gehanteerd door de organisatie, met onder meer heldere omschrijvingen van de bestuursfuncties en een rooster van aftreden. Wat betreft de Fair Practice Code is er voldoende aandacht voor een veilige werkomgeving, zo is er een gedragscode vastgesteld en is er een extern vertrouwenspersoon aangesteld. Met betrekking tot fair pay constateert de commissie dat de richtlijnen en het loongebouw van De Zaak Nu worden gehanteerd, met een goede beloning voor de deelnemers in de organisatie (ook stagiaires) en de makers. Daarnaast heeft AGA LAB de ambitie om meer vaste dienstverbanden aan te gaan om de teamleden meer zekerheid te kunnen geven. Dit alles is, voor de commissie, herkenbaar als aandacht voor mens, middelen en het streven naar een duurzame werkomgeving.
De commissie acht de beoogde activiteiten realistisch en uitvoerbaar, passend bij een kleine organisatie zoals AGA LAB. AGA LAB heeft in de afgelopen periode, zo constateert de commissie hard gewerkt om zijn financiële administratie goed op orde te krijgen. De commissie stelt vast dat er administratief aanpassingen in de organisatie zijn doorgevoerd om aan de verantwoordingseisen van het AFK te voldoen. De commissie heeft vastgesteld dat AGA LAB een competent, meewerkend bestuur heeft dat proactief stappen onderneemt om de bedrijfsvoering op een professioneler niveau te brengen en daarmee de problemen uit het verleden te voorkomen in de toekomst. De commissie heeft hierdoor vertrouwen dat in de komende periode, met de nodige inspanningen van het bestuur, de zakelijke bedrijfsvoering zal kunnen verbeteren naar een professionelere standaard. AGA LAB zal de commissie in de komende periode in de praktijk hiervan moeten overtuigen.
De begroting is realistisch en voldoende toegelicht om inzicht te geven in de beoogde besteding van de middelen en ligt in grote mate in lijn met de voorgaande jaren. De begroting is voorzien van een uitgebreide specificatie, waarbij rekening is gehouden met kostenstijgingen.
Zo constateert de commissie een beperkte groeiambitie, wat gezien de nog te zetten interne stappen ter verbetering van de administratieve bedrijfsvoering, passend is. Er is sprake van een redelijke spreiding van de financieringsmix, waarbij rekening is gehouden met het bewust gekozen gratis-entreebeleid. Het gevraagde AFKsubsidiebedrag is niet specifiek onderbouwd, maar vormt een onderdeel van het totale dekkingsplan. Het beperkte eigen vermogen maakt de organisatie nog wel financieel kwetsbaar en vereist, volgens de commissie, aandacht van AGA LAB in de komende periode.
Conclusie
De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van de AGA LAB te honoreren met het gevraagde bedrag van € 106.814 per jaar. De commissie constateert dat er na beoordeling van alle aanvragen onvoldoende budget beschikbaar is om de aanvraag te honoreren.
De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Beeldende Kunst en Creatieve Industrie.